ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ της ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ

Οι κοινωνικές προϋποθέσεις της καινοτομίας - Όψεις της ελληνικής εμπειρίας

Αντικείμενο του έργου

Το έργο ΕΛΙΣΤΟΚΑΙΝΟ εντάσσεται στο στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών και του Ιδρύματος Τεχνολογίας & Έρευνας  και αποσκοπεί  μέσα από μια διεπιστημονική  προοπτική να συμβάλει στην κατανόηση του ζητήματος της καινοτομίας στην Ελλάδα μελετώντας στη διαχρονία όψεις της ελληνικής εμπειρίας στον τομέα αυτόν. Η έρευνα της καινοτομίας αποτελεί ένα νέο πεδίο της κοινωνικής ιστορίας και το ΙΜΣ στοχεύει με την ολοκλήρωση της έρευνας να έχει εγγράψει το στίγμα του στο διεθνή επιστημονικό χάρτη σε αυτήν τη θεματική και να αυξήσει τους τομείς στους οποίους έχει κατακτήσει επιστημονική και ερευνητική αριστεία.

Επιπλέον, το ΙΜΣ αναμένει ότι με την ολοκλήρωση της έρευνας

• Θα συμβάλλει στη διεπιστημονικότητα προωθώντας την όσμωση ανάμεσα στις θετικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες
• Προς τούτο θα εκμεταλλευθεί το ζωηρό ενδιαφέρον πολλών μηχανικών και θετικών επιστημόνων για την ιστορία των κλάδων τους
• Θα διευρύνει τις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες στο πλαίσιο θεσμοθετημένων συνεργασιών με Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης και με τον τρόπο αυτόν
• Θα εισάγει στην ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα του ζητήματος της καινοτομίας νέους επιστήμονες και διευρύνοντας τον επιστημονικό τους ορίζοντα θα τους βοηθήσει στην επαγγελματική τους αποκατάσταση
• Στο ακαδημαϊκό επίπεδο η έρευνα θα αποφέρει τρεις διδακτορικές διατριβές και περί τις δέκα μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες
• Θα  κάνει παρουσιάσει με εύληπτο τρόπο στο ευρύτερο κοινό την επιστημονική έρευνα και την καινοτομία προβάλλοντας με εκθέσεις και άλλες δράσεις δημοσιότητας την ιστορία τους και τη σημασία τους για την κοινωνική ζωή.

 

Η μεγάλη σημασία της καινοτομίας στην εξασφάλιση αειφόρου και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης είναι γενικά αποδεκτή. Στη «Στρατηγική της Λισαβόνας» τον Μάρτιο του 2000 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είχε προσδιορίσει ως στρατηγικό στόχο της επόμενης δεκαετίας να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της προώθησης της καινοτομίας και  με βάση τη γνώση η πλέον ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία στον κόσμο...». Η διαπίστωση από τις αρχές της Ένωσης της μη επίτευξης των στόχων της στρατηγικής της Λισαβόνας και η αναδιατύπωση και συγκεκριμενοποίησή τους στην Agenda Ευρώπη 2020. Στρατηγική για έξυπνη, αειφόρο και γενική ανάπτυξη, δείχνει ότι η εισαγωγή της καινοτομίας στην οικονομία και η μετάφρασή της σε μεγαλύτερη ανάπτυξη δεν εξαρτώνται τόσο από αποφάσεις κορυφής, αλλά  προϋποθέτουν τη  συνδρομή μιας σειράς από κοινωνικούς παράγοντες. Αυτούς ακριβώς τους παράγοντες είναι δύσκολο να τους συλλάβουμε με τους ποσοτικούς δείκτες με τους οποίους αξιολογείται κατά κανόνα η επίδοση μιας οικονομίας και της κοινωνίας της στην καινοτομία. Οι δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες Ε & Α, ο αριθμός των αποφοίτων σχολών θετικών επιστημών και μηχανικών, η διείσδυση των ευρυζωνικών συνδέσεων, η διάδοση της δια βίου εκπαίδευσης, ο αριθμός των διεθνών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το ύψος της απασχόλησης στη μεταποίηση και τις υπηρεσίες προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και άλλοι παρόμοιοι που συγκροτούν το λεγόμενο  Σύνθετο Δείκτη Καινοτομίας (SII) διαπιστώνουν καταστάσεις, συχνά ταυτολογικά, αλλά δεν τις εξηγούν. Οι συμμετέχοντες στο έργο ΕΛΙΣΤΟΚΑΙΝΟ είναι πεπεισμένοι ότι μια ιστορική και κοινωνιολογική προσέγγιση μπορεί να δώσει απαντήσεις εκεί όπου η ποσοτική προσέγγιση του ζητήματος της καινοτομίας αδυνατεί να το κάνει.

Η δύσκολη συγκυρία την οποία περνά τα τελευταία χρόνια η ελληνική οικονομία έχει φέρει συχνά στο κέντρο των συζητήσεων και των προτάσεων για την αντιμετώπισή της την τεχνολογική έρευνα και την καινοτομία. Εντούτοις, παρόλο που συχνά δίδονται εκ του προχείρου «ιστορικές» η «κοινωνιολογικές» ερμηνείες για την ελλιπή χρηματοδότηση της έρευνας η την υποτιθέμενη αποτυχία της να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη και προτείνονται λύσεις που κυμαίνονται από την αύξηση της χρηματοδότησης μέχρι την εγκατάλειψη της επιστημονικής έρευνας, λείπει ένας στοχασμός πάνω στα βαθύτερα αίτια της σημερινής κατάστασης της έρευνας και της καινοτομίας στην Ελλάδα, ως εάν αυτά να μην είχαν ιστορία.

Παραγνωρίζεται ότι ίδια η συγκρότηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, που αντιμετωπίζεται σήμερα από ένα μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας ως ένα αποτυχημένο έθνος - κράτος  (failed state), αποτέλεσε μείζονα καινοτομία σε ένα προ- αστικό και προ-βιομηχανικό κοινωνικό περιβάλλον. Η καινοτομία αυτή υπήρξε συνδυασμός εισαγόμενων στοιχείων και τοπικών παραγόντων. Το ίδιο συνέβη και σε όλους τους τομείς της οικονομίας, της επιστήμης και της τέχνης, χωρίς να λείπουν και αποκλειστικά εγχώριες καινοτομικές δράσεις που  δεν έχουν ερευνηθεί. Καθώς υπήρχε συντονισμός φάσης ανάμεσα στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριότητας, με την έννοια ότι η δέσμη των κοινωνικών, οικονομικών και ιδεολογικών παραγόντων που επηρέαζαν την υποδοχή η την παραγωγή της καινοτομίας ίσχυαν ταυτόχρονα σε  περισσότερους από ένα τομείς, η συνδυασμένη  ιστορική και κοινωνιολογική εξέταση  περισσότερων όψεων της ελληνικής εμπειρίας θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση των εν γένει κοινωνικών προϋποθέσεων της καινοτομίας.

Η ιστορική και πολυπρισματική προσέγγιση του ζητήματος της καινοτομίας  θέτει το ερώτημα  ποιές συγκεκριμένες όψεις της ελληνικής εμπειρίας  θα μελετηθούν και σε ποιά  χρονική περίοδο. Η επιλογή των συγκεκριμένων περιπτώσεων που προτείνεται εδώ έγινε με κριτήριο την κοινωνική τους βαρύτητα και αντιπροσωπευτικότητά. Με βάση αυτά τα κριτήρια το ερευνητικό ενδιαφέρον εστιάζεται όχι μόνον πάνω σε περιπτώσεις επιτυχούς εισαγωγής καινοτομιών, αλλά επίσης και  σε περιπτώσεις αποτυχιών και αντιστάσεων. Πολύ περισσότερο μάλιστα που συχνά η αντίσταση στην καινοτομία είναι αξεδιάλυτα δεμένη με την τελικά επιτυχημένη εισαγωγή της.  Παρόλο που η έρευνα φιλοδοξεί να συμβάλει στην κατανόηση σημερινών καταστάσεων, η περίοδος που καλύπτει εκτείνεται από το πρόσφατο παρελθόν του δεύτερου μισού του 20^ου αιώνα μέχρι πίσω στη φάση ανάδυσης της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας κατά το 18^ο αιώνα, την εποχή του ελληνικού Διαφωτισμού και τα προεπαναστατικά χρόνια. Η περίοδος αυτή μπορεί να θεωρηθεί η μήτρα  μέσα στην οποία διαμορφώθηκαν διαχρονικά χαρακτηριστικά της νεοελληνικής κοινωνίας. Η αναδρομή σε αυτήν υπαγορεύθηκε  και από την επιθυμία να ελεγχθούν πρόχειρες ιστορικές ερμηνείες που αποδίδουν χαρακτηριστικά και προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας στην κληρονομιά της οθωμανικής περιόδου, η οποία υποτίθεται ότι ευθύνεται για την απουσία γαιοκτητικής αριστοκρατίας, το συντηρητισμό της αστικής τάξης η των «μεσαίων τάξεων» που αποφεύγουν το οικονομικό ρίσκο, την προσκόλληση στο κοινοτικό και την ανεπαρκή ανάπτυξη της «υποκειμενικότητας» σε σχέση με τη «Δύση». Με αυτά τα κριτήρια το ζήτημα της τεχνολογικής και οικονομικής καινοτομίας επιλέχθηκε να διερευνηθεί μέσα από την εξέταση των ακόλουθων  περιπτώσεων και εποχών:

• αντιλήψεις του χρόνου και μηχανικά μέτρα μέτρησής του στον ελληνικό χώρο (18^ος - 20^ος αιώνας)

• στον τομέα των νοοτροπιών και της στάσης απέναντι στις φυσικές επιστήμες κατά την περίοδο αρχικής συγκρότησης της νεοελληνικής  κοινωνίας
• στη γεωργία το βασικό τομέα της παραγωγής  από το μεσοπόλεμο μέχρι το 1970
• στη ναυπηγική που συνδέεται με τη ναυτιλία, ένα βασικό και διαχρονικό τομέα της ελληνικής οικονομίας και ταυτότητας
• στη θεσμοθέτηση της προστασίας της καινοτομίας με τους νόμους περί ευρεσιτεχνίας
• σε ελληνικές βιομηχανίες που επένδυσαν στην έρευνα και την ανάπτυξη νέων προϊόντων
• στο ρόλο των μηχανικών και των επιχειρηματιών είτε εκείνων που έδρασαν ατομικά είτε αυτών που ενεργοποιήθηκαν  μέσα από ξένες αποστολές και εταιρίες.
• στις συζητήσεις περί ελληνικότητας που διεξήχθησαν στις εικαστικές και παραστατικές τέχνες παράλληλα με την εκβιομηχάνιση και σε σχέση με αυτήν
• στο ρόλο των γυναικών στην έρευνα και την καινοτομία στην Ελλάδα

 

Τα κύρια αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος ανά Ερευνητική Ενέργεια  είναι προσβάσιμα μέσω των ακόλουθων συνδέσμων:

• Αντιλήψεις του χρόνου και μηχανικά μέτρα μέτρησής του στον ελληνικό χώρο 18^ος - 20^ος αιώνας [Ε.Ε.1] (1.1, 1.2 401MB .accdb)
• Τεχνολογικοί και επιστημονικοί πειραματισμοί κατά την εποχή του Ελληνικού Διαφωτισμού [Ε.Ε.2]
• Η  εισαγωγή καινοτομιών στην ελληνική αγροτική οικονομία του 20ου αιώνα [Ε.Ε.3] (3.1, 3.2)
• Τομές στη ναυπηγική τεχνολογία στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο 18^ος - 20^ος αιώνας [Ε.Ε.4]
• Η καινοτομία στη βιομηχανική παραγωγή. Θεωρία και πράξη [Ε.Ε.5] (5.3)
• Μηχανικοί, εκβιομηχάνιση, εκσυγχρονισμός, 1830-1940 [Ε.Ε.6]
• Ο ρόλος των ξένων μηχανικών  στα δημόσια έργα στην Ελλάδα [Ε.Ε.7]
• Νεωτερισμός και «ελληνικότητα» στο πεδίο της ιστορίας και της κριτικής της τέχνης [E.E.8] (8.4, 8.5, 8.6 xls .zip)
• Διερεύνηση του ρόλου της γυναίκας στην έρευνα και την καινοτομία [Ε.Ε.9]
• Δράσεις δημοσιότητας και διάχυσης των αποτελεσμάτων στο ευρύ κοινό [Ε.Ε.10]