ΜΕΤΟΠΟ

Επιστημονικός Υπεύθυνος Λήδα Παπαστεφανάκη

Ερευνητική ομάδα

• Γιάννης Γονατίδης (υποψήφιος διδάκτορας ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης)
• Κλαίρη Τσακίρη (μεταπτυχιακή φοιτήτρια νεότερης και σύγχρονης ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων)

Η εξόρυξη αποτελεί βασική ανθρώπινη δραστηριότητα από την αρχαιότητα. Με ιδιαίτερη ένταση η εξορυκτική δραστηριότητα συμβαίνει από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά. Από τον 19ο αιώνα, οι εξορυκτικές δραστηριότητες, μικρού ή μεγάλου μεγέθους, εντατικές ή λιγότερο εντατικές, άλλαξαν το τοπίο του ελλαδικού χώρου και της Ανατολικής Μεσογείου και συνέδεσαν τις τοπικές (αγροτικές-νησιωτικές) κοινωνίες με τον βιομηχανικό κόσμο και τις διεθνείς αγορές, επιδρώντας ποικιλοτρόπως στους τοπικούς πληθυσμούς και στο περιβάλλον. Η σύνδεση των τόπων της εξορυκτικής δραστηριότητας με τις διεθνείς αγορές γινόταν συνήθως με όρους άνισους και συγκυριακούς. Η εξορυκτική δραστηριότητα αποτέλεσε παραγωγική εξειδίκευση πολλών τοπικών οικονομιών και διαμόρφωσε μια αντίστοιχη επαγγελματική εξειδίκευση, αναδεικνύοντας την προϊούσα διαδικασία εκχρηματισμού των αγροτικών οικονομιών και την σταδιακή υπαγωγή ανδρών και γυναικών σε σχέσεις μισθωτής εργασίας.

Η ερευνητική ενέργεια «Τόποι και τοπία εξορυκτικής δραστηριότητας στον ελλαδικό χώρο, 19ος-20ός αιώνας» έχει ως στόχο την εκτενέστερη χαρτογράφηση της ελληνικής περίπτωσης της εξόρυξης και την εμβάθυνση στην ιστορία της δραστηριότητας αυτής. Με ιστορικά ερωτήματα που αφορούν τα εμπλεκόμενα δρώντα υποκείμενα στην εξορυκτική δραστηριότητα κάθε είδους (επιχειρήσεις, δημόσιο, τοπικές κοινότητες, μηχανικοί, εργάτες και εργάτριες, σωματεία), τους τρόπους και τις μεθόδους εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου, τη διαμόρφωση των τόπων της εξόρυξης, τη στρατολόγηση της εργατικής δύναμης και την εργατική μετανάστευση, την μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, τις επιδράσεις της εξορυκτικής δραστηριότητας στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, η προτεινόμενη έρευνα στόχο έχει να εμπλουτίσει και να εμβαθύνει στην ιστορία της εξορυκτικής δραστηριότητας και στη διαμόρφωση των εξορυκτικών τόπων και τοπίων στον ελλαδικό χώρο. Η έρευνα αξιοποιεί το πρόσφατο πλούσιο αρχειακό υλικό που έχει εντοπιστεί και διασωθεί σε ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς στην Ελλάδα και τη Γαλλία και αφορά σε αρχεία επιχειρήσεων, αρχεία οργανισμών, ιδιωτικά αρχεία στελεχών επιχειρήσεων και μηχανικών σχετικά με την εξορυκτική δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο. Η έρευνα θα εμβαθύνει στις ιδιαιτερότητες των τόπων και των τοπίων των εξορυκτικών δραστηριοτήτων και θα αναδείξει τις σχέσεις αυτών των τόπων με τα διεθνή δίκτυα τεχνικών και επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνταν στην Ανατολική Μεσόγειο τον 19ο και 20ό αιώνα.

Για την επιτυχή διερεύνηση των παραπάνω ερωτημάτων ιδιαίτερα χρήσιμη κρίνεται η ένταξη της ελληνικής περίπτωσης στο ευρύτερο περιβάλλον της Μεσογείου και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η συγκριτική της εξέταση τόσο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και με άλλες περιπτώσεις εξορύξεων στη Μεσόγειο.

Συναφείς δημοσιεύσεις της επιστημονικής υπεύθυνης

• Λ. Παπαστεφανάκη, Η φλέβα της γης. Τα μεταλλεία της Ελλάδας, 19ος-20ός αιώνας, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2017.
• Λ. Παπαστεφανάκη, «Από τα ορυκτά για το Γ΄ Ράιχ στα ορυκτά για την «άμυνα της Δύσεως». Η εξορυκτική δραστηριότητα στην Ελλάδα, 1941-1966», Τα Ιστορικά 57 (2012), σ. 367-408.
• Leda Papastefanaki, “Greece has been endowed by nature with this precious material …” The Economic History of the Bauxite in the European Periphery in the 20th century», R. Gendron, M. Ingulstad, E. Storli (επιμ.), Aluminum Ore: The Political Economy of the Global Bauxite Industry, Βανκούβερ 2013, σ. 158-184.
• Leda Papastefanaki, “From Santorini to Trieste and Suez: ‘Discovery’ and Use of the Theran Earth in the Mediterranean (from the end of the 18th century to the beginnings of the 20th century)”, Mediterranean Historical Review 33/1 (2018, υπό έκδοση).