Το Γαλλικό μυθιστορηματικό δράμα στην Ελληνόφωνη σκηνή του 19ου αιώνα

Υπεύθυνη προγράμματος: Ιουλία Πιπινιά

Περιγραφή και στόχοι του προγράμματος

Το μελόδραμα (mélodrame) –ή «μυθιστορηματικό δράμα», όπως ονομάστηκε από τον ελληνικό   19ο αιώνα– υπήρξε ένα από πλέον δημοφιλή θεατρικά είδη του νεότερου θεάτρου. Η εμφάνισή του στην ευρωπαϊκή σκηνή συνδέεται με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που σημάδεψαν το τέλος του 18ου αιώνα και εγκαινιάζει μια μακρά περίοδο ακμής για το εμπορικό θέατρο. Για έναν περίπου αιώνα, καθημερινά σχεδόν, σε μικρά και μεγάλα θέατρα της Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής παλιά και νέα μελοδράματα, πρωτότυπα και μεταφράσεις, συνάρπαζαν το ποικίλο κοινό που τα παρακολουθούσε, με τις περιπέτειες και τις δυνατές συγκινήσεις τους, τις αλλεπάλληλες ανατροπές της τύχης, το αίσιο τέλος. Το μανιχαϊστικό σύμπαν του μελοδράματος συμπλήρωναν οι τυποποιημένοι και αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες, η μουσική υπόκρουση, το εντυπωσιακό σκηνικό θέαμα.

Η παρουσία του μελοδράματος, και ιδιαίτερα του γαλλικού, στις σκηνές της νοτιοανατολικής Μεσογείου υπήρξε εξίσου πληθωρική παρά την αργοπορημένη έλευσή του. Οι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την εξάπλωση και καλλιέργεια του είδους, τουλάχιστον στην Ελλάδα, την περίοδο της ακμής του. Εντούτοις, όταν σταδιακά κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι ελληνικοί θίασοι που όργωναν τα Βαλκάνια και την ανατολική Μεσόγειο άρχισαν να επισκέπτονται την πρωτεύουσα και τις μεγάλες πόλεις του ελληνικού κράτους, το γαλλικό μελόδραμα αποδείχθηκε σταθερή επιλογή στο ρεπερτόριό τους, μολονότι θεωρούνταν από καιρό ο παρίας του ευρωπαϊκού δράματος.

Το ερευνητικό πρόγραμμα επιχείρησε να εντοπίσει και να μελετήσει τις μεταφράσεις και διασκευές στα ελληνικά των γαλλικών μελοδραμάτων που καταρχήν ανεβαίνουν από τους ελληνικούς θιάσους κυρίως κατά τον 19ο αιώνα. Αποδελτιώθηκαν οι βιβλιογραφίες των ελληνικών εκδόσεων, γενικές και ειδικές μελέτες για τις μεταφράσεις του 19ου αιώνα, παραρτήματα και παραστασιογραφίες του θεάτρου της εποχής. Επίσης, έγινε έρευνα στο Θεατρικό Μουσείο για την καταγραφή εκδόσεων και χειρογράφων, στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, στην Εθνική Βιβλιοθήκη, τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, τη British Library και στην ηλεκτρονική βάση της BNF.

Σχετικές δημοσιεύσεις

• Ιουλία Πιπινιά, «Το μελόδραμα στη Γαλλία, στη Βρετανία και στην Ελλάδα: Προβλήματα ορολογίας, κοινού και κριτικής» στο Σάββας Πατσαλίδης και Αναστασία Νικολοπούλου (επιμ.), Μελόδραμα: Ειδολογικοί και Ιδεολογικοί μετασχηματισμοί, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 227-262.
• «Ο δραματουργός Φελίξ Πυά και η ελληνική σκηνή του 19ου αιώνα», στο: Νικηφόρος Παπανδρέου και Έφη Βαφειάδη (επιμ.), Ζητήματα ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου. Μελέτες αφιερωμένες στον Δημήτρη Σπάθη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2007, σελ. 153-176.
• «Εκπαιδεύοντας την ‘αληθή Ελληνίδα’: μεταφράσεις γαλλικών μελοδραμάτων από την Αιμιλία Κτενά-Λεοντιάδα», Πρακτικά του Τρίτου Διεθνούς Συμποσίου Ελληνικών Σπουδών στη μνήμη της Ιρίνας Κοβαλέβα, Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ της Μόσχας, Μόσχα 2016, σελ. 355-367.
• «Συζητώντας (για) το μελόδραμα: Γουλιέλμος ο αχθοφόρος και το νεοελληνικό θέατρο του 19ου αιώνα», στο αφιέρωμα «Δημήτρης Σπάθης. Ένας μαρξιστής ιστορικός του θεάτρου», Τα Ιστορικά, τχ. 65 (Απρίλιος 2017), σελ. 81-93.