PhylProGramm

Το χρηματοδοτούμενο από το European Research Council (ERC) έργο με τίτλο «Phylogenies probing Grammar. Exploring morphosyntax at different scales of language change (PhylProGramm)» είναι ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα καινοτόμο και ρηξικέλευθο, τόσο στον σχεδιασμό του όσο και στις μεθόδους που θα αναπτύξει. Θέτει τον φιλόδοξο στόχο να αξιολογήσει τα χαρακτηριστικά της μορφολογίας (δηλαδή της δομής των λέξεων) και της σύνταξης ως προς τις ιστορικές πληροφορίες που μπορούν να μας δώσουν, συνδυάζοντας ποσοτικές υπολογιστικές φυλογενετικές μεθόδους, εμπνευσμένες από την εξελικτική βιολογία, με ποιοτική και σε βάθος γλωσσολογική έρευνα. Το πρόγραμμα θα εφαρμόσει σύγχρονα εργαλεία της βιοπληροφορικής, αλλά θα αναπτύξει και νέες υπολογιστικές μεθόδους για να αξιολογήσει τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά και να ερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν, μεταβιβάζονται και αλληλεπιδρούν σε συγκεκριμένες ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες. Μέσα από αυτή την ενδελεχή διερεύνησή τους, θα ανακαλυφθεί και θα αποδειχθεί ποια από αυτά αντιστέκονται στον δανεισμό και μεταβάλλονται αργά στο χρόνο, έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να σχεδιαστούν αξιόπιστα δέντρα που επανασυνθέτουν τη γενεαλογική ιστορία των γλωσσών. Παράλληλα θα αναδειχθούν και τα χαρακτηριστικά που μεταφέρονται εύκολα από γλώσσα σε γλώσσα σε συνθήκες γλωσσικής επαφής, καθώς και χαρακτηριστικά που απηχούν καθολικές τάσεις μεταβολής της γλώσσας ή και τυχαίες ομοιότητες. Αυτού του είδους η αξιολόγηση χαρακτηριστικών δεν έχει επιχειρηθεί με συστηματικό τρόπο μέχρι σήμερα, επειδή η μορφοσύνταξη αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο πλέγμα φαινομένων και σχέσεων. Ως αποτέλεσμα αυτής της πολυπλοκότητας, στην πρόσφατη και τρέχουσα έρευνα υπάρχει πλήθος αντικρουόμενων απόψεων σχετικά με τη σταθερότητα των μορφοσυντακτικών χαρακτηριστικών, αλλά και σχετικά με το αν θα πρέπει αυτή να σχετικοποιείται και να αναμένεται διαφορετικός βαθμός σταθερότητας του ίδιου χαρακτηριστικού ανά γλωσσικές οικογένειες και γεωγραφικές περιοχές. 

Το διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα θα υλοποιηθεί από διεπιστημονική ομάδα ερευνητών που συνδυάζουν τη θεωρητική, ιστορική, διαλεκτολογική και τυπολογική γλωσσολογία, από τη μια μεριά,  με την εξελικτική βιολογία, τη βιοπληροφορική και την επιστήμη των υπολογιστών, από τη μεριά των ποσοτικών μεθόδων. Η ομάδα θα αξιολογήσει και θα ερμηνεύσει τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά σε τρία επίπεδα ανάλυσης: (α) στο επίπεδο της μικροποικιλότητας (μελέτη των χαρακτηριστικών κάποιων ελληνικών διαλέκτων που βρίσκονται σε επαφή με άλλες γλωσσικές ομάδες της Ινδο-Ευρωπαϊκής -Ρομανικές, Αλβανικά, Σλάβικες - καθώς και με τα Τουρκικά, μία μη Ινδο-Ευρωπαϊκή γλώσσα), (β) στο επίπεδο της μεσοποικιλότητας (μελέτη των μακρο- και μεσο-χαρακτηριστικών της Ινδο-Ευρωπαϊκής και των χαρακτηριστικών των  υποομάδων/κλάδων της) και (γ) στο επίπεδο της μακροποικιλότητας (μελέτη των μακρο-χαρακτηριστικών αντιπροσωπευτικού δείγματος γλωσσών από όλες τις οικογένειες και περιοχές του κόσμου). Η έρευνα θα συμπληρωθεί με μελέτες περίπτωσης που θα εξετάσουν σε ποιο βαθμό τα αποτελέσματα από την μελέτη των ελληνικών διαλέκτων και της Ινδο-Ευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας μπορούν να γενικευθούν σε άλλες διαλεκτικές ομάδες και γλωσσικές οικογένειες. Το ίδιο ερώτημα, της γενικευσιμότητας των ευρημάτων/αξιολογήσεων που θα προκύψουν από ποιοτική έρευνα, θα διερευνηθεί και μέσα από την εφαρμογή και ανάπτυξη υπολογιστικών μεθόδων.