BLACK SEA
Μαύρη Θάλασσα και πόλεις λιμάνια από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα. Ανάπτυξη, σύγκλιση και διασυνδέσεις με την παγκόσμια οικονομία
2012
Στόχος του έργου είναι η δημιουργία ιστορικών ναυτιλιακών στατιστικών καθώς και στατιστικών εισαγωγών και εξαγωγών σιτηρών για όλα τα υπό εξέταση λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.
Η πόλη στους νεότερους χρόνους
Η πόλη στους νεότερους χρόνους
1994-2022
Επιστημονικός υπεύθυνος: Χρήστος Λούκος
MisDep
Μετανάστευση και αναπτυξιακές στρατηγικές στην περιφέρεια του ‘Δυτικού Κόσμου’ κατά την πρώιμη μεταπολεμική περίοδο (Ελλάδα, Πορτογαλία / Βραζιλία, Αργεντινή)
2018-2021
Το έργο σκοπεύει να καλύψει το κενό στην έρευνα για το μεταπολεμικό μεταναστευτικό ρεύμα από την Ελλάδα και την Πορτογαλία προς την Αργεντινή και τη Βραζιλία και να προσφέρει μέσα από ενδελεχή ανάλυση μια καινοτόμα προσέγγιση για εθνικές δομές, διεθνικά δίκτυα και διεθνή αναπτυξιακά μοντέλα κατά τη μεταπολεμική περίοδο.
ΜΕΤΟΠΟ (ΠΕ8)
Ηχοτοπία της Βαλκανικής και Μεσογειακής πόλης (18ος- αρχές 20ού αι.)
2017-2021
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ανδρέας Λυμπεράτος
Β' περίοδος
Η πόλη στους νεότερους χρόνους
2012-2022
Η δεύτερη περίοδος του προγράμματος αρχίζει με την συνταξιοδότηση του υπευθύνου του προγράμματος Χρήστου Λούκου και την ανακήρυξή του ως Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στο διάστημα αυτό συνεχίστηκε η συνεργασία με τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων και στις ταξινομικές αποστολές εντάχθηκαν μεταπτυχιακοί φοιτητές/φοιτήτριες και υποψήφιοι διδάκτορες κυρίως του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, αλλά και από άλλα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας. Ταξινομήθηκαν τα ακόλουθα δημοτικά αρχεία: των Οινουσών (2013-2014), της Θήρας/Σαντορίνης (2014-2019), της Σερίφου (2017-2019, 2021), των επτά κοινοτήτων της αγροτικής Σύρου, καθώς και συμπληρωματικές ταξινομήσεις στα δημοτικά αρχεία της Άνω Σύρου και της Ερμούπολης (2013-2019). Στα συνημμένα αρ. 6, 7, 8/8α και 9/9α, 9β αναφέρονται αντίστοιχα στοιχεία για τις ταξινομήσεις των παραπάνω δημοτικών αρχείων. Όλοι οι Δήμοι κάλυψαν τα έξοδα φαγητού, στέγης και εν μέρει εισιτηρίων. Τους σχετικούς πίνακες με τη συμμετοχή των μελών σε όλες αυτές τις αποστολές βλ. στα συνημμένα αρ. 10, 10α και 10β.
Ο δήμος Θήρας ανέλαβε τη δαπάνη της μηχανογράφησης σημαντικών πηγών των δήμων/κοινοτήτων του νησιού. Στο συνημμένο αρ. 11 αναγράφονται αναλυτικά αυτές οι μηχανογραφήσεις. Το ΙΜΣ ανέλαβε τη δαπάνη για τη μηχανογράφηση σημαντικών τεκμηρίων από το ταξινομηθέν δημοτικό αρχείο Σερίφου (βλ. συνημμένο αρ. 12).
Στα συνημμένα αρ. 13 και 14 καταγράφεται εν είδει ημερολογίου και ενδεικτικά η καθημερινότητα δύο ταξινομικών ομάδων, στη Σύρο το 2013 και τη Θήρα το 2014 αντίστοιχα.
Η ανάρτηση στη ιστοσελίδα του προγράμματος των βάσεων με όλα τα δελτία των αρχείων που ταξινομήθηκαν καθυστερεί γιατί δεν έχει εξασφαλιστεί για τα περισσότερα ο κατάλληλος χώρος ασφαλούς φύλαξής τους και η δυνατότητα κάποιος υπεύθυνος να μπορεί να ανταποκρίνεται στα αιτήματα των ερευνητών.
-- Για τα σχετικά με την Ερμούπολη και Σύρο αρχεία, τα ΓΑΚ Σύρου καλύπτουν πλήρως το πρόβλημα.
-- Τα αρχεία της Αμοργού ναι μεν έχουν κατατεθεί ασφαλώς στο εκεί δημιουργηθέν Μόνιμο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο, αλλά δεν έχει ακόμη εξασφαλιστεί η μόνιμη παρουσία υπευθύνου σ’ αυτό∙ λειτουργεί περιστασιακά χρησιμοποιώντας για τις αναζητήσεις τη βάση δεδομένων με τα περιεχόμενα του αρχείου.
-- Στη Σύμη τα αρχεία της Δημογεροντίας και του Δήμου μαζί με τη σχετική βάση δεδομένων κατατέθηκαν με κάθε επισημότητα σε λαμπρό νεοκλασικό κτίριο, αλλά κανείς υπεύθυνος δεν υπάρχει για να εξυπηρετήσει τους ερευνητές.
-- Το αρχείο της Κέας ενώ είχε κατατεθεί, από δική μας ταξινομική ομάδα, στο κτίριο του παλαιού δημαρχείου, μεταφέρθηκε, χωρίς καμία ενημέρωση, από τη νέα δημοτική αρχή στο νέο δημαρχείο. Από πληροφορίες που λάβαμε, το αρχειακό υλικό δεν αποτελεί, όπως θα έπρεπε, χωριστή μονάδα στο κτίριο, επομένως είναι προβληματική η εξυπηρέτηση των ερευνητών.
-- Το ίδιο ισχύει για το αρχείο του Δήμου Οινουσσών: βρέθηκε ο κατάλληλος χώρος για τη φύλαξή του, δόθηκε η βάση δεδομένων για το περιεχόμενό του αλλά φαίνεται ότι είναι αδύνατο ή πολύ δύσκολο να καλυφθεί μια ερευνητική ζήτηση.
-- Στα Βίλια το ταξινομηθέν υλικό έχει τοποθετηθεί σε ένα δωμάτιο του πρώην Δημαρχείου και αναζητείται ο κατάλληλος χώρος για να φυλαχθεί και να γίνει προσιτό.
-- Στη Θήρα τα ταξινομηθέντα δημοτικά/κοινοτικά αρχεία παραμένουν στις περιοχές που εντοπίστηκαν και αναμένεται εναγωνίως η εύρεση από τη δημοτική αρχή του κατάλληλου χώρου για να συγκεντρωθούν όλα εκεί και να αποτελέσουν το ιστορικό αρχείο του νησιού.
-- Στη Σέριφο η ταξινόμηση του δημοτικού αρχείου ολοκληρώθηκε αλλά είναι υπό διαμόρφωση ο χώρος του δημαρχείου όπου θα παραμείνει το αρχειακό υλικό ως ιστορικό αρχείο πλέον της Σερίφου.
Είναι όντως λυπηρό που προβλήματα πραγματικά αλλά και πολλές αγκυλώσεις έχουν οδηγήσει σε χώρους φύλαξης, που δεν είναι πάντοτε ασφαλείς, επίπονες ταξινομικές προσπάθειες. Ελπίζεται ότι θα βρεθούν σύντομα οι κατάλληλοι χώροι και με την απαραίτητη παρουσία υπευθύνων θα δοθούν σε κάθε ενδιαφερόμενο οι πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες που αυτά περιέχουν. Ο νέος νόμος των ΓΑΚ καθορίζει σαφώς υπό ποίες προϋποθέσεις ένας δήμος μπορεί να δημιουργήσει μια ιστορική αρχειακή μονάδα και να εναποθέσει εκεί το ιστορικό του αρχείο. Ο ίδιος νόμος επισημαίνει και τις αστικές ευθύνες των εκάστοτε υπευθύνων αν από αδιαφορία, αμέλεια κλπ. καταστραφεί αρχειακό υλικό δημόσιου ενδιαφέροντος, και τέτοιο είναι ασφαλώς τα έγγραφα και κατάστιχα των δημοτικών αρχείων.
Ιστορία των πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων (18ος-20ός αιώνας)
Ιστορία των πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων (18ος-20ός αιώνας)
2006-2014
Στόχος του έργου είναι η συμβολή στην καλύτερη κατανόηση του αστικού φαινομένου στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο κατά τη νεότερη και σύγχρονη εποχή χάρις στην συγκριτική προσέγγιση των φαινομένων που επιτρέπει να υπερβούμε τους περιορισμούς του συνήθους εθνικού πλαισίου της ιστοριογραφίας.
Ψηφιακή Κρήτη
Ψηφιακή Κρήτη: Μεσογειακές Πολιτισμικές Διαδρομές
2004-2005
Στόχος του έργου είναι η δημιουργία μιας γεωγραφικής και θεματικής μονάδας τεκμηρίωσης για την Κρήτη, καθώς και η ψηφιακή ανάπτυξη της πρωτότυπης συλλογής πολιτισμικών πληροφοριών του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών.
Α' περίοδος
Η πόλη στους νεότερους χρόνους
1994-2011
Το πρόγραμμα, σε συνεργασία με τα Γ.Α.Κ. (Αρχεία Νομού Κυκλάδων), απέβλεψε κυρίως στη δημιουργία μιας υποδειγματικής βάσης δεδομένων για την Ερμούπολη της Σύρου (19ος-20ός αιώνας), με βασικότερες πηγές το δημοτολόγιο, τις απογραφές πληθυσμού, τις ληξιαρχικές πράξεις, τα συμβολαιογραφικά και δικαστικά αρχεία, τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου, τα αρχεία των εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, και λοιπές μαρτυρίες που αποτελούν σειρά. Η Ερμούπολη, πόλη που δημιουργήθηκε μέσα στο 1821, επιλέχθηκε για τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε τον 19ο αιώνα ως βασικός παράγοντας του εμπορίου της Δυτικής Ευρώπης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Νότιο Ρωσία, και για τη βαρύτητα που είχε η γενικότερη ανάπτυξή της στο ελληνικό κράτος. Επιλέχθηκε επίσης γιατί υπήρχε διαθέσιμο το αρχείο του Δήμου της Ερμούπολης, το οποίο είχε ταξινομηθεί, μεταξύ 1976-1982, από τα μέλη και τους συνεργάτες της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού, που είναι περισσότερο γνωστή από το ιστορικό περιοδικό της Μνήμων.
Ως επιστημονικός υπεύθυνος αυτής της ταξινόμησης o Χρήστος Λούκος συνέχισε την προσπάθεια εντοπισμού νέου αρχειακού υλικού για την Ερμούπολη, το οποίο κάλυπτε και πολλές πλευρές της ιστορίας της Άνω Σύρου, του άλλου Δήμου του νησιού, αλλά και όλων των υπόλοιπων νησιών των Κυκλάδων, αφού η πόλη του Ερμού αποτελούσε το διοικητικό τους κέντρο με όλες της δημόσιες και άλλες υπηρεσίες της περιοχής. Η προσπάθεια αυτή ήταν πάντα σε συνεργασία με τους εκάστοτε συναδέλφους που αποτελούσαν το προσωπικό του τοπικού αρχείου της Ερμούπολης, το οποίο από τις αρχές του 1990 αποτέλεσε τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων και τελευταία μετονομάστηκε, ατυχώς, σε ΓΑΚ Σύρου.
Το προσωπικό αυτό έφερε και φέρει το κύριο βάρος του εντοπισμού, της διάσωσης, ταξινόμησης και συντήρησης του αρχειακού υλικού. Επειδή όμως ήταν πάντα ολιγομελές και τα αρχεία πού είχαν εντοπιστεί στο νησί πολλά που κινδύνευαν άμεσα να καταστραφούν, ο υπεύθυνος του προγράμματος, όταν έγινε καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενέταξε στις δραστηριότητές του ταξινομικές αποστολές φοιτητριών και φοιτητών του Τμήματος στη Σύρο, ώστε να ενισχυθεί η παραπάνω προσπάθεια. Στο συνημμένο αρ. 1 αναλύεται η ταξινομική προσπάθεια με τη βοήθεια των προπτυχιακών φοιτητών στην Ερμούπολη από το 1995-2009. Στο ίδιο συνημμένο φαίνεται και η από το 2000-2012 παράλληλη συνεργασία με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές (παρατίθεται και σχετικός πίνακας με τα ονόματά τους), κυρίως του ίδιου Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, για την ταξινόμηση των δημοτικών αρχείων και άλλων δήμων: της Κέας (2000-2002, βλ. συνημμένα αρ. 2 και 2α), της Αμοργού (2003-2010, βλ. συνημμένο αρ. 3), των Βιλίων Αττικής (2006-2008), της Σύμης (2006-2010 βλ. συνημμένο αρ. 4), της Άνω Σύρου (2009-2011, βλ. συνημμένα αρ. 5 και 5α), και του Αιγίου (2005). Η ταξινόμηση όλων αυτών των αρχείων ολοκληρώθηκε, πλην του Αιγίου που δεν συνεχίστηκε, και έγινε εφικτή με την κάλυψη από τους αντίστοιχους δήμους του φαγητού και της στέγης των μελών της κάθε ομάδας και εν μέρει των εισιτηρίων∙ δεν υπήρξε άλλη αμοιβή.
Από νωρίς διαπιστώθηκε ότι η μηχανογράφηση ορισμένων σημαντικών τεκμηρίων που προέκυψαν από τις ταξινομήσεις, θα μπορούσε να βοηθήσει τους ερευνητές προσφέροντας πλήθος ιστορικών πληροφοριών. Η μηχανογράφηση αυτή εντάχθηκε στο πρόγραμμα του ΙΜΣ για τις πόλεις. Το ΙΜΣ ανέλαβε την κάλυψη της δαπάνης για τη μηχανογράφησης κυρίως των τεκμηρίων της Ερμούπολης, ενώ οι δήμοι της Κέας και της Αμοργού χρηματοδότησαν τα όσα έγιναν για τα δικά του νησιά. Επιλέχθηκαν εκείνα τα τεκμήρια που δεν ήταν μεμονωμένα αλλά συνιστούσαν σειρές και συγχρόνως αποτελούσαν βασική προϋπόθεση για μια συνολικότερη εικόνα της κοινωνίας στην οποία αναφέρονταν: δημοτολόγια, απογραφές, πρακτικά κλπ. (βλ. αναλυτικά στη συνέχεια).
Σε όλη αυτή την προσπάθεια πολλοί και ποικιλοτρόπως συνέβαλαν: το προσωπικό των ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων, τεχνικοί σε προγράμματα πληροφορικής, μεταπτυχιακοί φοιτητές και άλλοι. Επιδιώχθηκε το αποτέλεσμα να πληροί τους βασικούς όρους ιστορικής και τεχνικής επάρκειας και υπεύθυνης καταχώρισης των δεδομένων.