RICONTRANS

Επιστημονική Υπεύθυνη: Γιουλιάνα Μπόιτσεβα 

Φορέας χρηματοδότησης: European Research Council – Consolidator Grant 2018 (Grant agreement - 818791)

Το ερευνητικό πρόγραμμα «RICONTRANS: Visual Culture, Piety and Propaganda: Transfer and Reception of Russian Religious Art in the Balkans and Eastern Mediterranean (16th-early 20th)» [RICONTRANS: Οπτική κουλτούρα, ευσέβεια και προπαγάνδα: Μεταφορά και υποδοχή ρωσικής θρησκευτικής τέχνης στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο (16ος - αρχές 20ού αι.)] με χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (Consolidator Grant H2020-ERC-COG-2018) με επιστημονική υπεύθυνη την Δρ. Γιουλιάνα Μπόιτσεβα υλοποιείται με φορέα υποδοχής το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (Ρέθυμνο) και δεύτερο δικαιούχο το Μουσείο Μπενάκη (Αθήνα). (https://ricontrans-project.eu/)

Το πρόγραμμα θα διερευνήσει την πολύπλευρη σχέση της Ρωσίας με τα Βαλκάνια και ευρύτερα με την Ανατολική Μεσόγειο, μέσα από τη μελέτη της διάδοσης και της υποδοχής των αντικειμένων ρωσικής θρησκευτικής τέχνης. Η έρευνα θα γίνει με καινοτόμα θεωρητικά εργαλεία (χρήση της θεωρίας της πολιτισμικής μεταφοράς) και με διεπιστημονική και συγκριτική μεθοδολογική προσέγγιση (ιστορία της τέχνης, ιστορία, φιλολογική μελέτη κειμένων και επιγραφικών πηγών, κοινωνική ανθρωπολογία, μουσειολογία, συντήρηση και ανάλυση των υλικών και της κατασκευής των έργων με σύγχρονες τεχνολογίες). Η ερευνητική ομάδα περιλαμβάνει επιστήμονες, μεταδιδακτορικούς ερευνητές, υποψήφιους διδάκτορες και μεταπτυχιακούς φοιτητές από ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια στην Ελλάδα, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία,  τη Ρωσία και τη Γερμανία. Η καταγραφή και η μελέτη του υλικού (αντικειμένων ρωσικής τέχνης και γραπτών πηγών) θα διεξαχθεί στοχευμένα σε συγκεκριμένες περιοχές ως περιπτωσιολογικές μελέτες στην Ελλάδα, Σερβία και δυτικά Βαλκάνια, Ρουμανία και Βουλγαρία.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 

Α) Το πρώτο βήμα στην έρευνά μας θα είναι ο εντοπισμός, η ταυτοποίηση και αξιολόγηση δύο ειδών δεδομένων - αντικειμένων θρησκευτικής τέχνης και γραπτών πηγών - που τεκμηριώνουν το φαινόμενο μεταφοράς Ρωσικής εκκλησιαστικής τέχνης στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο,  με στόχο τη δημιουργία μιας μεγάλης και αντιπροσωπευτικής βάσης δεδομένων.

Β) Η βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα σε εκκλησιαστικές, κρατικές και ιδιωτικές συλλογές και η μελέτη απομνημονευμάτων, ταξιδιωτικών οδοιπορικών κειμένων και του τύπου (εφημερίδες, περιοδικά) θα προσφέρει καταγραφή των ποικίλων πληροφοριών για την εισαγωγή και την διακίνηση ρωσικών εικόνων και άλλων εκκλησιαστικών ειδών (αμφίων, λειτουργικών βιβλίων και καλυμμάτων) στο Βαλκανικό χώρο, όπως και τις δημόσιες και ιδιωτικές τάσεις και προτιμήσεις (αισθητικές και ιδεολογικές) απέναντι σε αυτά τα αντικείμενα.

Γ) Τα εντοπισμένα αντικείμενα της ρωσικής εκκλησιαστικής τέχνης, που φυλάσσονται σε εκκλησίες, μοναστήρια, μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλες τις υπό μελέτη περιοχές, θα καταγραφούν, θα φωτογραφηθούν, θα αναλυθούν και θα ενσωματωθούν στην βάση δεδομένων του προγράμματος. 

Δ) Η έρευνα πεδίου θα διεξαχθεί σε επιλεγμένες περιοχές των Βαλκανικών χωρών που αναφέρθηκαν παραπάνω ως περιπτωσιολογικές μελέτες: 1. Μεγάλα προσκυνηματικά κέντρα και σημαντικά μοναστήρια. 2. Σημαντικά αστικά κέντρα. 3. Περιοχές υπό ρωσική διακυβέρνηση για μια δεδομένη χρονική περίοδο. 4. Περιοχές με τακτικές εμπορικές συναλλαγές με την Ρωσία. 5. Περιοχές με μεικτό ορθόδοξο και καθολικό πληθυσμό 6. Περιοχές με μεικτό σλαβικό και μη σλαβικό ορθόδοξο πληθυσμό.

Ε) Οι παραπάνω επιλογές αντικατοπτρίζουν ένα διττό στόχο: α) Να συλλεχθεί και να αξιοποιηθεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα καταγραφών των αντικειμένων που έχουν διασωθεί. Σε συνδυασμό με τις γραπτές μαρτυρίες, αυτή  η καταγραφή αντικειμένων θρησκευτικής τέχνης θα μελετηθεί με ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους, και προβλέπεται να δώσει μια σαφή γενική εικόνα της γεωγραφικής εξάπλωσης, της δυναμικής, αλλά και του όγκου της μεταφοράς και της αποδοχής της Ρωσικής θρησκευτικής τέχνης στην περιοχή. β) Τόσο το εύρος της έρευνας, όσο και οι περιπτωσιολογικές μελέτες, θα δώσουν τη δυνατότητα στην ερευνητική ομάδα να μελετήσει σε περισσότερο βάθος και με ποιοτική και συγκριτική μέθοδο τις περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα στην ευσέβεια, την προπαγάνδα και την οπτική κουλτούρα στη μακρά περίοδο της υπό μελέτης μεταφοράς.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Μέσα από το πρόγραμμα RICONTRANS θα δημιουργηθεί και θα εδραιωθεί ένα διεθνές ευρωπαϊκό δίκτυο ερευνητών που θα συμβάλλει στη μελέτη της ρωσικής θρησκευτικής τέχνης στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο ως ένα φαινόμενο πολιτιστικής μεταφοράς. Επιπλέον, μέσα από δράσεις εκπαίδευσης και επιμόρφωσης θα συμβάλλει στη δημιουργία μιας νέας γενιάς εξειδικευμένων μελετητών. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος RICONTRANS θα διεξαχθούν πέντε επιστημονικά συμπόσια/εργαστήρια, ένα συμπόσιο/εργαστήριο φοιτητών και ένα τελικό διεθνές συνέδριο. Θα προκύψουν από την έρευνα πάνω από 42 δημοσιεύσεις σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, 8 βιβλία, 2 διδακτορικές διατριβές και 5 μεταπτυχιακές διατριβές. Οι δράσεις αυτές θα εξασφαλίσουν την επιτυχή διασπορά των αποτελεσμάτων της έρευνας. Οι δημόσιες διαλέξεις και οι εκθέσεις που θα διοργανωθούν στα πλαίσια του προγράμματος θα συμβάλλουν ώστε τα επιστημονικά αποτελέσματα και τα ερευνητικά οφέλη να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό και να μοιραστούν δίκαια ανάμεσα στα κράτη που συμμετέχουν στο έργο.

ΦΟΡΕΑΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ: ΙΜΣ/ΙΤΕ

Ερευνητική ομάδα ΙΜΣ/ΙΤΕ:

• Δρ. Γιουλιάνα Μπόιτσεβα, Ιστορικός Τέχνης, Επιστημονική Υπεύθυνη του έργου (Principal Investigator) 
• Αναπληρωτής Καθηγητής Παναγιώτης Ιωάννου, Ιστορικός Τέχνης, Ερευνητής 
• Δρ. Κατερίνα Σεραϊδάρη, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια
• Δρ. Τάσος Κωστόπουλος, Ιστορικός Μεταδιδακτορικός Ερευνητής
• Δρ. Σοφία Κατόπη, Ιστορικός Τέχνης, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια
• Δρ. Ντάρια Ρες, Φιλόλογος, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια 
• Μαρία E. Φραγκοπούλου, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας (Research Assistant) 
• Κατερίνα Στάθη, Ιστορικός, Συντονίστρια του έργου (Project Coordinator) 
• Δρ. Τατιάνα Μπορίσοβα, Φιλόλογος, Πρώην συνεργαζόμενη ερευνήτρια
• Άσπα Χαλκιαδάκη, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια
• Ειρήνη Τουλούπη, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια
• Ελισάβετ Μαργέτη, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια
• Ερμόλαος Καρακλίδης, Μεταπτυχιακός φοιτητής
• Έλενα Σταματέλλου, Υποψήφια Διδάκτωρ 

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ

• ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ, Αθήνα (Δεύτερος ανάδοχος του έργου)
  • Επίκουρη Καθηγήτρια Αναστασία Δρανδάκη, Αρχαιολόγος/Ιστορικός Τέχνης, Επιστημονική Υπεύθυνη του Δεύτερου Ανάδοχου του έργου
  • Μάρα Βερύκοκου, Υπεύθυνη Συντονισμού & Επικοινωνίας του Δεύτερου Ανάδοχου του έργου
  • Δρ. Βασίλης Πασχάλης, Συντηρητής Έργων Τέχνης
  • Αλεξάνδρα-Ελένη Καλλιγά, Συντηρήτρια ‘Εργων Τέχνης
• ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ / ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ / ΙΤΕ, Ηράκλειο, Κρήτη 
  • Χρυσούλα Μπεκιάρη, Μηχανικός Λογισμικού
  • Δρ. Παύλος Φαφαλιός, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής
  • Κωνσταντίνα Κονσολάκη, Μηχανικός Λογισμικού
  • Λήδα Χαραμή, Αρχαιολόγος
• DEPARTMENT OF HISTORY OF ART, FACULTY OF PHILOSOPHY UNIVERSITY OF BELGRADE, Belgrade Serbia 
  • Καθ. Nenad Makuljević, Επιστημονικός Υπεύθυνος
  • Επίκ. Καθηγήτρια Anna Kostic, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
  • Vuk Dautović, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
  • Irena Ćirović, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
  • Teodora Bradić, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
  • Δρ. Vuk Dautović, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
  • Δρ. Ivana Ženarju Rajović, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
• NATIONAL MUSEUM OF THE UNION, Alba Iulia, Romania
  • Δρ. Ana Dumitran, Ερευνήτρια, Επιστημονική Υπεύθυνη
  • Dumitrița Daniela Filip, Βοηθός Έρευνας 
  • Δρ. Cristina Cojocaru, Ιστορικός Τέχνης, Βοηθός Έρευνας
     

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

• Καθ. Ivanka Gergova, Βουλγαρία
• Καθ. Angel Nikolov, Βουλγαρία
• Simeon Tonchev, Βουλγαρία
• Δρ. Νικόλας Πίσσης, Ελλάδα
• Δρ. Lora Gerd, Γαλλία
• Natalia Komashko, Βουλγαρία