BALAA

Πώς βίωναν οι βυζαντινοί αγρότες την σχέση τους με τον αγροτικό χώρο; Πώς ήταν τα χωράφια που καλλιεργούσαν; Πώς οι σχέσεις εξουσίας με το κράτος και τους δυνατούς γαιοκτήμονες καθόριζαν και την μορφή του χώρου;

Η Μεσσήνη στη νοτιοανατολική Πελοπόννησο και το Αμόριο στην κεντρική Μικρά Ασία αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα τα μεσόγεια χαρακτηριστικά του τοπίου των δύο μεγάλων γεωγραφικών ζωνών που αποτέλεσαν ιστορικά τον πυρήνα της μεσαιωνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά τον 7ο αιώνα: την Ελληνική και τη Μικρασιατική χερσόνησο. Οι δύο οικισμοί ακολούθησαν αντίστροφες πορείες εξέλιξης στον χρόνο, οι οποίες φωτίζουν με διαφορετικά χαρακτηριστικά κοινές ιστορικές διαδικασίες της βυζαντινής κοινωνίας. Μετά την κρίση του 7ου αιώνα, η Μεσσήνη, μια σημαντική πόλη της Ύστερης Αρχαιότητας, εξελίχθηκε σε μια αγροτική μεσαιωνική κωμόπολη. Αντίθετα, εξαιτίας της ίδιας κρίσης, το Αμόριο μεταμορφώθηκε από μια μικρή επαρχιακή πόλη σε ένα σημαντικό περιφερειακό κέντρο και έδρα της στρατιωτικής και πολιτικής διοίκησης.

Το πρόγραμμα BALAA συγκεντρώνει και επεξεργάζεται μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης τα στοιχεία εκείνα που μας επιτρέπουν να ανασυνθέσουμε το αγροτικό τοπίο, τις αγροτικές πρακτικές και τους τρόπους συνάρθρωσης υπαίθρου και «άστεως» των παραπάνω περιοχών, στο διάστημα μεταξύ 7ου και 12ο αιώνα. Τα εργαλεία που εφαρμόζονται συνδυάζουν καινοτόμες μεθόδους ανάλυσης του ιστορικού τοπίου και της περιβαλλοντικής ιστορίας με ιστορικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες.

Πιο συγκεκριμένα, μελετώνται:

1) ο αγροτικός χώρος που περιβάλλει άμεσα τους οικισμούς (ανάλυση μέσω χρήσης των μεθοδολογιών Χαρακτηρισμού Ιστορικού Τοπίου, Ανάστροφης Ανάλυσης Τοπίου και Γεωγραφικών Χωρικών Συστημάτων), 2) το παλαιοκλίμα και οι αλλαγές του στις δύο περιοχές, 3) οι αρχαιολογικές μαρτυρίες για την αγροτική ζωή από τις σχετικές ανασκαφές, 4) κείμενα που αναφέρονται στην αγροτική ζωή της υπό μελέτης περιόδου σε αναφορά με τις δύο περιοχές ενδιαφέροντος.

Μέσα από το BALAA θα παραχθούν μια σειρά από επιστημονικές μελέτες για τον αγροτικό χώρο και τον υλικό πολιτισμό του Αμορίου και της Μεσσήνης, με άξονα την μεταξύ τους σχέσης. Παράλληλα συγκροτούμε βάσεις δεδομένων, οι οποίες θα διατεθούν ηλεκτρονικά στο διαδίκτυο και θα περιλαμβάνουν: α) την ανάλυση του αγροτικού τοπίου των δύο θέσεων, β) την κατανομή των αγρών σήμερα αλλά και ιστορικά, γ) κάποια χαρακτηριστικά δείγματα υλικού πολιτισμού που σχετίζεται με την αγροτική παραγωγή στις δύο θέσεις (εργαλεία και κατασκευές), δ) τις ιστορικές πληροφορίες για τον αγροτικό βίο, και ε) τα σχετικά αρχαιοπεριβαλλοντικά δεδομένα.

Στόχος μας είναι μέσω της παράλληλης μελέτης των δύο περιπτώσεων να οδηγηθούμε σε μια ολοκληρωμένη συστηματική συγκριτική αρχαιολογική ανάλυση του βυζαντινού αγροτικού τοπίου και των ιστορικών και περιβαλλοντικών συνθηκών που συνετέλεσαν στην διαμόρφωση του. Βάσει αυτών των δεδομένων, θα επιχειρήσουμε για πρώτη φορά να αναγνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά του μεσαιωνικού βυζαντινού αγρού/χωραφιού, ως κάτι διακριτού από τα ρωμαϊκά και ελληνιστικά προηγούμενά και να το εντάξουμε σε μια ακαδημαϊκή συζήτηση που βρίσκεται σε εξέλιξη και μέχρι σήμερα επικεντρώνεται κυρίως σε ανάλογα φαινόμενα της μεσαιωνικής Δυτικής Ευρώπης.